Domotica producten Zorg succesvol met goede organisatie

Domotica vraagt sterke organisatie van zorginstellingen

Door een toenemend aantal ouderen en afname van de beroepsbevolking raakt de zorg in Nederland uit balans. De zorgvraag overtreft het zorgaanbod waardoor het huidige niveau van zorgverlening niet kan worden gewaarborgd. Het aantal handen aan het bed schiet in toenemende mate tekort. De zorgsector wil dit probleem mede oplossen door grootschalige invoering van zorg domotica. Alhoewel dit onderwerp al geruime tijd hoog op de agenda staat van bestuurders en managers in de zorg, verloopt de invoering moeizaam. Dit artikel beschrijft de belangrijkste oorzaken en geeft concrete handvatten voor het succesvol invoeren van zorginstellingen van domotica in de zorg.

Invoering domotica oplossingen goed organiseren binnen zorgsector

Nederland vergrijst. Door vooruitgang in de gezondheidszorg en toenemend gebruik van geavanceerde medische technologie worden mensen steeds ouder. Omdat mensen steeds ouder worden, wordt er een steeds groter beroep gedaan op de zorgsector. De capaciteit van de gezondheidszorg is echter niet ingesteld op die groeiende zorgvraag. Over ongeveer 15 jaar zal de vergrijzing zijn top bereiken en vóór die tijd zijn vergaande maatregelen nodig om het dreigende capaciteitstekort in de zorg op te vangen.

Zorg domotica ofwel transmurale zorgtechnologie

Met zorg domotica (ook wel transmurale zorgtechnologie genoemd) kunnen senioren en mensen met functiebeperkingen langer, veiliger en comfortabeler in de eigen woning blijven wonen. Mensen willen dat zelf ook graag. Domotica biedt ook kansen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en de kostenstijgingen in de grip te houden. Ook kunnen ouderen, gehandicapten en chronisch zieken door domotica eerder naar huis terugkeren na een verblijf in een ziekenhuis of verpleeghuis. Toch komt zorg domotica maar moeilijk van de grond. Er zijn verschillende redenen voor aan te voeren waarom de invoering van domotica oplossingen vastlopen. Zo ontbreken in veel gevallen een heldere zorgvisie en goed uitgewerkt programma van eisen. Een andere belangrijke reden is dat de mensen om wie het gaat te weinig betrokken worden bij het opstellen van de eisen en wensen.

Domotica projecten gaan zelden uit van vraagsturing, maar een “one size fits all” aanpak is nu eenmaal gedoemd om te mislukken, zeker in de zorg.

Gebruik domotica systemen, financiering, partijen, aansturing…

Andere obstakels zijn de (on)gebruiksvriendelijkheid van systemen, problemen met de financiering en het grote aantal partijen dat betrokken is. Het grootste knelpunt heeft echter te maken met de regie en aansturing van domoticaprojecten. Zorginstellingen laten dit vrijwel altijd in goed vertrouwen over aan anderen zoals aannemingsbedrijven, technisch installatiebureaus of domotica leveranciers met alle problemen van dien. Gewenste domoticafuncties worden niet of verkeerd geïnstalleerd of zijn simpel weg niet geschikt voor het doel of de beoogde doelgroep. Dit soort leveranciers heeft nu eenmaal niet de zorgkennis die nodig is en redeneren vooral vanuit de techniek (technology push), de producten die men zelf kan aanbieden en de beschikbare budgetten. Ook heeft men in de regel onvoldoende ervaring met het toepassen van moderne zorgtechnologie. Zorginstellingen en gebruikers krijgen hierdoor zelden de gewenste oplossing en vaak betaalt men te veel of voor iets wat men helemaal niet gebruikt. Om domotica tot een succes te maken is een andere aanpak nodig.

Stappenplan van domotica adviseur als leidraad

Met behulp van een gestructureerde aanpak krijgen zorgaanbieders meer grip op domoticaprojecten. Bijgaand een praktisch stappenplan dat is opgesteld door een onafhankelijke domotica adviseur, die helpt bij het planmatig, efficiënt (doelmatig) en effectief (doelgericht) realiseren van de gewenste zorg domotica. Dit stappenplan kent 6 niveaus en stappen:

1. Vaststellen zorgvisie
2. Vaststellen domoticafuncties
3. Ontwerpen domoticasysteem
4. Selecteren leveranciers en systeemcomponenten
5. Implementeren domoticasysteem en -producten
6. Invoeren nieuwe zorg werkwijze

Wat is domotica?

Het woord domotica is een samentrekking van domus en informatica en betekent letterlijk “woonhuisautomatisering”. In het kader van wonen en zorg wordt domotica door NIZW gedefinieerd als: woninggebonden technologische toepassingen ter ondersteuning van het langer zelfstandig (blijven) wonen van ouderen en andere doelgroepen van zorg. Domotica staat ook voor integratie van diverse technische systemen tot één geheel. Het is eerst en vooral ontwikkeld voor de brede doelgroep ouderen, waarbij het met name gaat om de groep zelfstandig wonenden. Een andere definitie is opgesteld door Rialle et al. in het kader van het “Health “Smart” Home”. Hier heeft domotica twee doelen. Allereerst het doel vanuit het perspectief van de patiënt: “To improve and enhance the quality of life of the elderly and the disadvantaged by the utilisation of technology in support of their ability to function independently within their local environment.” Anderzijds het doel vanuit de gezondheidssector: “To increase the efficiency of care services through the use of technology to provide care to clients within their local envorionment.”

Domotica koppelen aan toepassingsgebieden in gezondheidszorg

Het begrip domotica leidt nogal eens tot verwarring. Om dit begrip werkbaar te maken is het zinvol om domotica onder te verdelen in toepassingsgebieden gezondheidszorg (zoals veiligheid of monitoring), domoticafuncties (zoals brandalarmering of inactiviteitdetectie) en domoticasystemen (zoals rookmelder of infrarood bewegingsmelder). Een dergelijke indeling maakt het makkelijker om domotica te begrijpen. Mensen hebben het vaak over domotica terwijl ze eigenlijk personenalarmering of een elektrisch bedienbare voordeur bedoelen. Door het begrip “domotica” op te splitsen in toepassingsgebieden, functies en systemen is er beter mee te werken en ontstaan er minder snel communicatiestoornissen. In onderstaande figuur staan alle niveaus en stappen weergegeven. De zes stappen worden hierna kort beschreven.

domoticaproducten

1. Vaststellen zorgvisie bij gebruik domotica

Domotica is geen doel op zich, maar altijd ondersteunend aan de doelen voor zorg, wonen en welzijn. Het is dan ook belangrijk om eerst gezamenlijk vast te stellen wat de visie van de zorgaanbieder is ten aanzien van bijvoorbeeld kleinschalig wonen, welke doelgroepen het betreft en wat de wensen en mogelijkheden van cliënten, mantelzorg, familieleden en zorgverleners zijn. Het maakt nogal een verschil of domotica ingezet wordt voor de brede doelgroep senioren of voor bijvoorbeeld een kleine specifieke groep dementerenden of chronisch zieke jongeren. Het is ook belangrijk om helder te krijgen welke doelstellingen exact nagestreefd worden met domotica. Denk aan doelstellingen op het gebied van zorgkwaliteit, zelfredzaamheid, formatiesterkte of financiën. In deze fase start ook de voorlichting en communicatie naar alle betrokken partijen.

2. Vaststellen domoticafuncties binnen zorgsector

Vanuit deze gezamenlijke zorgvisie kan vastgesteld worden aan welke specifieke domoticafuncties in de zorgsector behoefte is. Wat is er nodig op het gebied van telezorg, veiligheid, comfort, energiebeheer en monitoring en hoe is de alarmopvolging (meldcentrale) geregeld? In feite is dit de eerste stap in het vaststellen van het “programma van eisen”. Vaak moeten hierin vanuit kostenoverwegingen keuzes gemaakt worden. Op basis van ervaringscijfers kan in deze fase een eerste grove kostenraming opgesteld worden en kan onderzocht worden wat de financieringsmogelijkheden zijn. In een later stadium worden de gekozen domoticafuncties en kostenramingen verder in detail uitgewerkt. Belangrijk in deze stap is de aansluiting van de gekozen domoticafuncties op bestaande of nieuw op te stellen werkwijzen, zorgprotocollen en huisvestingsplannen. Een cruciale succesfactor is de inbreng van de toekomstige gebruikers. Het komt maar al te vaak voor dat zij niet betrokken worden bij de voorbereidingen waardoor de kans groot is dat enerzijds essentiële domoticafuncties vergeten worden (zoals personenalarmering en professionele alarmopvolging) en anderzijds een overkill ontstaat aan kostbare technische mogelijkheden die nooit gebruikt zullen worden.

3. Ontwerpen domoticasysteem voor gezondheidszorg

Als vast staat aan welke domoticafuncties behoefte is, wordt het domoticasysteem voor gezondheidszorg ontworpen. Als eerste worden de eerder vastgestelde domoticafuncties (hoofdfuncties) verder in detail uitgewerkt. Daarbij wordt onderzocht welke systeemcomponenten het beste voldoen (er zijn vaak meerdere technische alternatieven mogelijk), hoe deze componenten onderling samenwerken en op welke wijze het domoticasysteem ingepast wordt in de dagelijkse praktijk van cliënten, bewoners, verzorgers en verplegers. Domotica heeft alles te maken met innovatie en de succesfactoren die daar voor gelden zoals de mate waarin de mogelijkheden aansluiten op bestaande werkwijzen en gedragspatronen, de mate van probeerbaarheid en de gebruiksvriendelijkheid. Veel projecten schieten op dit punt te kort.

4. Selecteren domoticaleveranciers en domoticasysteem componenten

Een domoticasysteem is in vrijwel alle gevallen geen kant-en-klaar systeem van één enkele domoticaleverancier, aangezien geen enkele leverancier het brede domoticaterrein volledig met zijn eigen producten en systemen ondersteunt. Een domoticasysteem wordt in de regel samengesteld uit componenten van verschillende domoticaleveranciers. In feite een “domoticasysteem op maat”, gebaseerd op standaard componenten van meerdere leveranciers. De keuze van de juiste domoticaleverancier en de juiste componenten (met de beste prijs/kwaliteit verhouding) op basis van een helder contract, is een belangrijke stap. De basis voor deze stap is het “programma van eisen” in combinatie met een gedetailleerd “Request For Proposal (RFP)” waaraan potentiële leveranciers moeten voldoen. Aan het eind van deze stap wordt de definitieve kostenbegroting en financieringswijze vastgesteld en kan het systeemontwerp voor zover als nodig verwerkt worden in bouwtekeningen voor nieuwbouw of renovatie.

5. Implementeren domoticasysteem voor zorg

Na selectie van domoticaleveranciers en systeemcomponenten wordt het domoticasysteem voor zorg geïmplementeerd. Dat betekent technische installatie en integratie van alle systeemcomponenten, aansluiting van alle alarmsignalen op de meldcentrale en het uitgebreid testen daarvan. Verder het in gebruik nemen van nieuwe en aangepaste zorgprotocollen. Ook worden cliënten, bewoners, familieleden en medewerkers geïnformeerd en geïnstrueerd over nut, noodzaak en werking van alle domoticafuncties. Vaak blijkt dat gebruikers na de installatie geen flauw idee hebben wat ze met de nieuwe technologie moeten doen. Dit resulteert bijvoorbeeld in het afplakken van sensoren of het uitzetten van het alarm. Wat natuurlijk niet de bedoeling is van alle inspanningen en investeringen. Projectmanagement en het aansturen van alle betrokken partijen en leveranciers is in deze fase een belangrijke activiteit.

6. Invoeren nieuwe zorgwerkwijze bij gebruik domotica

Als laatste kan de nieuwe zorgwerkwijze daadwerkelijk van start gaan. Het komt nog wel eens voor dat oplossingen in de praktijk toch iets anders uit te pakken dan vooraf is bedacht. Zo kan het gebeuren dat mensen zich ergeren aan het systeem, omdat het licht automatisch aan gaat op momenten dat men dat niet wil. Of omdat het alarm ’s nachts afgaat, omdat men te lang stil ligt in bed (inactiviteitdetectie). Dat betekent zeker in begin voortdurend “vinger aan de pols” houden en tijdig bijsturen en fine-tunen. Belangrijk is ook dat er in een vroeg stadium goede afspraken worden gemaakt over de taakverdeling tussen thuiszorg, zorgverleners, meldcentrale, mantelzorg, familie, huisarts en hulpverleners over hoe op te treden bij alarmering. De impact van “domotica” op het dagelijkse leven van cliënten en medewerkers is groot en wordt nogal eens onderschat.

Meer onderzoek gezondheidszorg naar domotica

De tijd voor zorg domotica is rijp. Allereerst is er de economische noodzaak om de kosten van de gezondheidszorg binnen de perken te houden en heerst er een brede opvatting dat domotica hieraan bij kan dragen. Ten tweede willen ouderen, minder validen en chronisch zieken zo lang mogelijk zelfstandig in de eigen vertrouwde omgeving blijven wonen, ook als zij onder medische behandeling zijn. Ten slotte bieden nieuwe technologische middelen kansen om beter in te spelen op de wensen en behoeften van individuele cliënten. Maar er is nog veel onduidelijk op het gebied van zorg domotica. Enkele relevante vragen die u voorafgaand aan een domotica overweging moet stellen zijn:

  • Bespaart het geld?
  • Levert het de beloofde voordelen op?
  • Verbetert de kwaliteit van leven als mensen langer zelfstandig thuis blijven wonen?
  • Wie betaalt de kosten van domotica bij een medische indicatie en waar, hoeveel en door wie wordt er vervolgens bespaard?
  • Hoe ziet een functioneel programma van eisen er precies uit voor de verschillende doelgroepen?
  • Daarnaast is er ook nog veel onduidelijkheid over de psychosociale effecten van domotica. Kan domotica vereenzaming tegengaan of wordt het er juist door bevorderd?

Deze vragen dienen zo spoedig mogelijk beantwoord te worden. Goede projectevaluaties en het breed uitwisselen van kennis en ervaring is daarvoor een eerste aanzet.

Bij transmurale zorgtechnologie regie zelf bepalen

Als organisaties zorg domotica ofwel transmurale zorgtechnologie overwegen, dan biedt de hiervoor beschreven aanpak de meeste kans op succes. Deze aanpak houdt rekening met eerder opgedane ervaringen en sluit goed aan op ontwikkelingen als vraagsturing en de invoering van een klantgerichte bedrijfsstrategie, iets waar veel zorginstellingen op dit moment mee bezig zijn.

Schakel in vroeg stadium een onafhankelijke domotica specialist in, zodat u zelf niet het wiel opnieuw hoeft uit te vinden. Zorg voor een structurele afstemming tussen alle betrokken partijen zoals overheid, zorgverzekeraars, wooncorporaties, cliënten, patiënten, zorgpersoneel, aannemers en installateurs. Cruciaal punt bij de invoering van domotica is dat zorgaanbieders de regie zelf in eigen hand houden (zie kader). U bent immers dé zorgspecialist bij uitstek en weet vanuit de dagelijkse praktijk als geen ander wat haalbaar is en waar cliënten, patiënten en medewerkers behoefte aan hebben. Naast de zorgkennis die al in huis is, moet u dan wel beschikken over expertise op het gebied van commercie, techniek, financiën en projectmanagement.

Artikel downloaden

Uw naam (verplicht)

Bedrijf (verplicht)

E-mailadres (verplicht)

Telefoonnummer (verplicht)